Διατροφή και όραση

Η σωστή ανάπτυξη και διατήρηση της υγείας του οφθαλμού είναι πολύ σημαντική μιας και οι ικανότητες της όρασης δεν είναι λίγες. Γενικά αναφέρονται οι α) οπτική οξύτητα και αντίληψη (αντίληψη λεπτομερειών, διαφορών και ομοιοτήτων), β) αντίληψη βάθους πεδίου (αντίληψη αποστάσεων), γ) Διόφθαλμη συνεργασία (ταύτιση των 2 εικόνων που λαμβάνει το κάθε μάτι), δ) Εστίαση, ε) οφθαλμικές κινήσεις.

Τα μάτια μας είναι συνεχώς εκτεθειμένα σε περιβαλλοντικούς παράγοντες όπως η ηλιακή ακτινοβολία (UVA, UVB), η σκόνη, το καυσαέριο, ο άνεμος, οι υψηλές και χαμηλές θερμοκρασίες, ακτινοβολία από τηλεόραση και ηλεκτρονικούς υπολογιστές που επηρεάζουν την υγεία και την καλή κατάσταση των ματιών μας.

Η υγεία των ματιών επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες ένας εκ των οποίων είναι και διατροφή η οποία μπορεί να αποτελεί και τον σημαντικότερο. Ούτως η άλλως η ισορροπημένη διατροφή αποδεδειγμένα σχετίζεται με την ομαλή λειτουργία όλων των οργάνων του ανθρώπινου σώματος καθώς και η έλλειψη θρεπτικών συστατικών με διάφορες λειτουργικές διαταραχές.

Διατροφικά τα σημαντικότερα θρεπτικά συστατικά που συμβάλλουν στη διατήρηση της καλής υγείας των οφθαλμών και της όρασης είναι:

Βιταμίνη Α ή ρετινόλη. Πρόκειται για λιποδιαλυτή βιταμίνη. Στο σώμα του ανθρώπου υπάρχουν ουσίες οι οποίες μετατρέπονται σε βιταμίνη Α και ονομάζονται προβιταμίνες Α. Αυτές είναι τα κίτρινα, πορτοκαλί και κόκκινα καροτίνια εκ των οποίων η σημαντικότερη είναι η β-καροτίνη.

Η ρετινόλη θεωρείται η σημαντικότερη για την όραση. Αποτελεί συστατικό των κυττάρων του αμφιβληστροειδούς χιτώνα του ματιού και όταν το φως προσπίπτει σε αυτά η βιταμίνη Α ενεργοποιεί τη μετάδοση του φωτός στο οπτικό νεύρο του εγκεφάλου. Ο βασικός της ρόλος αφορά στο σχηματισμό ροδοψίνης (οπτικής πορφυράς) μιας φωτοευαίσθητης ουσίας στην οποία οφείλεται η ικανότητα της όρασης στο σκοτάδι.

Έχει παρατηρηθεί, ότι έλλειψη βιταμίνης Α μπορεί να έχει σημαντικές επιπτώσεις στη φυσιολογία του οφθαλμού όπως ξηροφθαλμία (ξήρανση του επιπεφυκότα του ματιού), αδυναμία προσαρμογής στο σκοτάδι (νυκταλωπία), κερατομαλακία και για μεγάλο χρονικό διάστημα μπορεί να επέλθει ακόμα και μη αναστρέψιμη τύφλωση.

Παρόλα αυτά ανεπάρκεια βιταμίνης Α σπάνια παρατηρείται σε αναπτυγμένες χώρες, όμως στις αναπτυσσόμενες χώρες, κυρίως σε παιδιά είναι πολύ συχνή καθώς η διατροφή τους είναι πολύ φτωχή σε τροφές-πηγές ρετινόλης (κρέας, γάλα, αυγά). Αντιθέτως, η υπερβολική πρόσληψη βιταμίνης Α μπορεί να οδηγήσει σε τοξικότητα προκαλώντας διπλωπία, δηλαδή το να βλέπουμε τα αντικείμενα διπλά.

Η ρετινόλη συναντάται σε μεγάλες συγκεντρώσεις στο ήπαρ, ιχθυέλαια, λιπαρά ψάρια, κρόκο αυγού, γάλα πλήρες και τα παράγωγα του.

Η β-καροτίνη συναντάται σε φυτικής προέλευσης τροφές, κυρίως στα σκουρόχρωμα φυλλώδη λαχανικά (μπρόκολο, σπανάκι), σε πορτοκαλοκίτρινα φρούτα (βερίκοκο, μανταρίνια), και λαχανικά (καρότο, γλυκοπατάτα)

Μια από τις κυριότερες αιτίες απώλειας της όρασης είναι ο εκφυλισμός της ωχράς κηλίδας του ματιού. Πρόκειται για μια πάθηση που επηρεάζει τον αμφιβληστροειδή χιτώνα του ματιού και είναι αναγκαία για το διάβασμα, την αναγνώριση προσώπων και οδηγεί στην τύφλωση.

Πρόσφατες έρευνες έδειξαν ότι η συχνή κατανάλωση ψαριών πλούσιων σεω-3 λιπαρά οξέα (πολυακόρεστα λιπαρά οξέα μακράς αλύσου) έχει σημαντικό ρόλο στη λειτουργία της όρασης μειώνοντας τις πιθανότητες προσβολής από τον εκφυλισμό της ωχράς κηλίδας (1-2 φορές την εβδομάδα) καθώς και την εμφάνιση ξηροφθαλμίας (έως και 20% μείωση του κινδύνου). Επιπλέον, το δοκοσαεξανοϊκο οξύ (DHA) βρίσκεται σε αυξημένο ποσοστό στον αμφιβληστροειδή χιτώνα του ματιού και έχει φανεί ότι συμβάλει σε μεγάλο βαθμό στην καλύτερη ανάπτυξη και δομή των οφθαλμών σε νεογέννητα.

Πηγές ω-3 λιπαρών στη δίαιτα είναι τα ψάρια (σκουμπρί, σολομός, σαρδέλα, τόνος, κολιός), τα ιχθυέλαια, ξηροί καρποί (καρύδια κυρίως), λιναρόσπορος.

Επίσης, τα καροτινοειδή, που είναι ισχυρά αντιοξειδωτικά, φάνηκε να έχουν σπουδαία επίδραση στην πρόληψη της νόσου. Κυρίως η λουτεΐνη, ζεαξανθίνη και το λυκοπένιο οι οποίες βρίσκονται στις ντομάτες, στα καρότα, στα κόκκινα σταφύλια, στις κόκκινες πιπεριές, στο λάχανο, σπανάκι, στο καλαμπόκι, στο μπρόκολο και στα αυγά. Η βιταμίνη Cαποτελεί επίσης ένα ισχυρό αντιοξειδωτικό και βρίσκεται κυρίως στα ακτινίδια, τα εσπεριδοειδή, φράουλες, μπρόκολο, τις κόκκινες πιπεριές. Κλινική έρευνα 6 ετών σε 3600 ασθενείς με διαφορετικού βαθμού αλλοίωση της ωχράς κηλίδας  έδειξε ότι ο συνδυασμός βιταμίνης C, E, β-καροτίνης, ψευδαργύρου και χαλκού, μπορεί να προστατεύσει ασθενείς με υψηλή προδιάθεση για εκδήλωση εκφυλιστικής αλλοίωσης της ωχράς κηλίδας και να συμβάλει στη διατήρηση της όρασης. Επιπλέον, ο καταρράκτης, θα μπορούσε επίσης να προληφθεί με την κατανάλωση τροφών πλούσιων σε αντιοξειδωτικά.  Έρευνες έχουν δείξει ότι άτομα που δεν λαμβάνουν επαρκείς ποσότητες καροτενοϊδών και έχουν έλλειψη βιταμίνης C (μειωμένη κατανάλωση φρούτων και λαχανικών) έχουν περισσότερες πιθανότητες ανάπτυξης καταρράκτη.

Οι βιταμίνες του συμπλέγματος Β και το φυλλικό οξύ έχει φανεί ότι έχουν επίσης κάποιο ρόλο στη διατήρηση της καλής υγείας του οφθαλμού καθώς ανεπάρκεια μπορεί να οδηγήσει σε οπτική νευροπάθεια. Πηγές αποτελούν τα δημητριακά ολικής άλεσης, το κρέας, ψάρι, κοτόπουλο, αυγά, ξηροί καρποί και γαλακτοκομικά προϊόντα.

Ένα άλλο διατροφικό συστατικό το οποίο παίζει σημαντικό ρόλο στη λειτουργία της όρασης είναι η βιταμίνη D η οποία είναι μια λιποδιαλυτή βιταμίνη και συντίθεται με  την επίδραση της ηλιακής ακτινοβολίας στο δέρμα. Γυναίκες που κατανάλωναν μεγαλύτερη ποσότητα βιταμίνης D παρουσίασαν μειωμένες πιθανότητες για εμφάνιση πρώιμης εκφύλισης ωχράς κηλίδας συγκριτικά με γυναίκες με μικρότερη ποσότητα. Επιπλέον κυριότερες πηγές αποτελούν τα προϊόντα ζωικής προέλευσης όπως το γάλα, τα αυγά, το βούτυρο, οι μαργαρίνες, τα ψάρια.

Η διατήρηση ενός υγιούς σωματικού βάρους είναι ίσως ένας από τους κυριότερους παράγοντες που συμβάλλουν στην υγεία των ματιών μιας και η παχυσαρκία συνδέεται με πληθώρα νόσων όπως ο σακχαρώδης διαβήτης, η υπέρταση, η αρτηριοσκλήρυνση, οι οποίες συχνά σχετίζονται με σοβαρά οφθαλμολογικά προβλήματα, μεταξύ των οποίων η ξηροφθαλμία, ο καταρράκτης, η εκφύλιση της ωχράς κηλίδας η διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια κ.α.  

Στον αρρύθμιστο σακχαρώδη διαβήτη για μεγάλο χρονικό διάστημα,  οι υψηλές τιμές σακχάρου στο αίμα μπορεί να προκαλέσουν αμφιβληστροειδοπάθεια έχοντας ως τελικό αποτέλεσμα την τύφλωση. Ο καταρράκτης και το γλαύκωμα είναι επίσης πιθανές συνέπειες του αρρύθμιστου διαβήτη. Τέλος, οι υψηλές τιμές χοληστερόλης του αίματος, και η υψηλή αρτηριακή πίεση έχουν συσχετισθεί με την αύξηση πιθανοτήτων της πάθησης του εκφυλισμού της ωχράς κηλίδας. Το πρόβλημα με αυτές τις παθήσεις είναι ότι ένας στους δύο αγνοεί ότι πάσχει.

Η υψηλή αρτηριακή πίεση προκαλεί συν τοις άλλοις επιπλοκές στα αγγεία του αμφιβληστροειδούς του ματιού με κυριότερη την υπερτασική αμφιβληστροειδοπάθεια. Συνεπώς περιορισμός της κατανάλωσης αλατιού και τροφών πλούσιων σε νάτριο (κράκερ, κονσέρβες, πατατάκια, έτοιμα φαγητά (fast food), μπισκότα, παστά, σάλτσες, αλατισμένοι ξηροί καρποί, ελιές), καθίσταται αναγκαίος. Η συνιστώμενη ημερήσια πρόσληψη αλατιού είναι 6 γρ / ημέρα. Καλό είναι να κοιτάμε πάντα τις διατροφικές ετικέτες των τροφίμων και να μην προσθέτουμε επιπλέον αλάτι στο φαγητό μας.

Έχει φανεί ότι παχύσαρκοι ασθενείς παρουσιάζουν μεγαλύτερο κίνδυνο για επιδείνωση της νόσου καθώς επίσης και ότι η συστηματική σωματική άσκηση (3 φορές/εβδομάδα) μπορεί να μειώσει το κίνδυνο επιδείνωσης της νόσου. Από έρευνα φάνηκε ότι η αερόβια σωματική άσκηση έχουν αρνητική επίδραση στην ενδοφθάλμια πίεση.

Περιορισμός της κατανάλωσης κορεσμένων λιπαρών συνιστάται γενικότερα για καλή υγεία αλλά και ειδικότερα για την προστασία των αρτηριών που αιματώνουν τον αμφιβληστροειδή  καθώς η αυξημένη κατανάλωση κορεσμένων λιπαρών μπορεί να οδηγήσει σε στένωση τους. Αυτό συνεπάγεται περιορισμό του κόκκινου κρέατος, τηγανιτών, βουτύρου, γλυκών.

Το κάπνισμα μπορεί να μην αποτελεί μέρος της διατροφής αποτελεί όμως χαρακτηριστικό του τρόπου ζωής μας και συνδέεται επίσης με τον αυξημένο κίνδυνο σοβαρών παθήσεων όπως καρδιοπάθειες, αναπνευστικά προβλήματα, δυσλειτουργίες οργάνων και  διάφορες μορφές καρκίνου. Έχει φανεί, ότι το κάπνισμα μπορεί να επηρεάσει αρνητικά και την όραση μας γι’ αυτό καλό θα ήταν οι καπνιστές και κυρίως αυτοί που έχουν κάποια ευαισθησία με την όραση τους να το αποβάλλουν από τις συνήθειες τους.

Ο τρόπος ζωής μας και διατροφή μας επηρεάζουν γενικότερα την υγεία μας και κατ’ επέκταση των ματιών μας. Η σωστή και ισορροπημένη διατροφή λοιπόν μπορεί να συμβάλλει σε σημαντικό βαθμό στη διατήρηση της καλής υγείας των ματιών μας και στην πρόληψη ενάντια στις παθήσεις από τις οποίες μπορούν να προσβληθούν. Διατήρηση ενός υγιούς βάρους (ΔΜΣ: 20-25), αύξηση πρόσληψης βιταμίνης Α (συκώτι, ψάρια, αυγό, γάλα και παράγωγα) χωρίς όμως υπερβολές καθώς μπορεί να προκληθεί τοξικότητα,  αντιοξειδωτικών (μέσω κατανάλωσης φρούτων και λαχανικών), ω-3 λιπαρών οξέων (μέσω λιπαρών ψαριών και ξηρών καρπών),  βιταμίνης D (κρέας, αυγά, γάλα) και περιορισμός, κορεσμένων λιπαρών (κόκκινο κρέας, τηγανιτά, γλυκά), αλατιού και ζάχαρης θα μπορούσαμε να πούμε ότι αποτελούν τις κινήσεις κλειδιά για να καταφέρουμε να διατηρήσουμε για όσο το δυνατό περισσότερο και στην καλύτερη δυνατή κατάσταση την υγεία των ματιών μας και τη μοναδική αίσθηση της όρασης.